Reeds vanaf het begin van de Eerste wereldoorlog kennen brochures en boekjes met handige tips en recepten een grote bloei, zowel in België en Frankrijk als in de andere oorlogvoerende landen. Soms worden er recepten vermeld voor de bereiding van zeer specifieke etenswaren. In andere gevallen worden er allerlei tips gegeven om evenwichtig te eten, hoe men best omgaat met de schaarste en het zo goed mogelijk gebruiken en zuinig aanwenden van het weinige dat nog beschikbaar is.
Een nieuw basisingrediënt
Heel wat zogenaamde oorlogsrecepten vermelden de aardappel als basisingrediënt. Deze knol is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid Amerika en kwam in de 16de eeuw ook in onze streken terecht. Dankzij meneer Parmentier werd dit ingrediënt vervolgens ook onderdeel van het Europese voedingspatroon. Deze militaire apotheker en agronoom leerde de aardappel kennen tijdens de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) en zette zich nadien in Frankrijk in voor de promotie van deze knol. De aardappel groeide finaal uit tot een onmisbaar ingrediënt in onze streken en wordt hoofdzakelijk aangewend voor de bereiding van hartige gerechten voor zowel feestmalen als dagelijkse kost.
De aardappelprijzen schieten de hoogte in
Al snel na de inval in België werden vele voedingswaren schaars, de bevolking had honger en de voedselprijzen schoten de hoogte in. Ook de aardappelprijzen verhoogden in volle vaart.
Enkele cijfers
- 1914: 100 kg aardappelen kosten 7,90 Belgische frank
- 1915: 100 kg aardappelen kosten 11,53 Belgische frank
- 1916: 100 kg aardappelen kosten 13,51 Belgische frank
- 1918: 100 aardappelen kosten 32,20 Belgische frank
Ondanks de stijgende prijs bleef de aardappel toch onmisbaar in de keuken gezien andere producten op bepaalde plaatsen bij bepaalde momenten onvindbaar werden. Maar voor sommige mensen werd zelfs de aardappel een zeldzaamheid en dus eerder een luxeproduct.
De heerschappij van de aardappel
De Eerste Wereldoorlog werd voor de aardappel een periode van een bijna tirannieke heerschappij: aardappelen als vervanger voor graan, aardappelen in plaats van andere minder gegeerde, minder ‘vullende’ of eenvoudweg verwaarloosde groenten. Het werd een tijd van aardappelen hier, aardappelen daar, als ontbijt, middag- of avondmaal. Deze knollen stonden zo vaak op het menu dat men er gaandeweg zelfs meer dan genoeg van had.
De aardappel genoot ook het voordeel dat het een makkelijk te telen groenten was. Op het toenmalige platteland groeide deze knollen zonder probleem: er was weinig plaats nodig, de aardappel groeide makkelijk en het rendement was aanvaardbaar. In de steden ving men het plaatsgebrek op door het omvormen van elk bruikbaar stukje grond tot groentetuin. Stadsparken, tuintjes en grasperkjes werden aangepland als aardappelveldjes. In Brussel moesten alle stadsparken eraan geloven. Enkel het Koninklijk park bleef ‘gespaard’ want dit was dan weer voorbehouden voor het Duitse leger.
Over de aardappel werd onderhandeld, deze werd uitgewisseld of zelfs gestolen. De straffen waren soms best streng, tot de doodstraf toe! Plots werd de aardappel zelfs een graag gezien geschenk. In tijden van schaarste was een ‘boeketje aardappelen’ altijd welkom!
Recepten:
- Deze recepten werden zo getrouw mogelijk letterlijk vertaald! Enkel de materiaallijst is een recente toevoeging.
‘Gateau’ van vis en aardappelen
Ingrediënten:
- Restjes vis (alle soorten vis kunnen gebruikt worden, zowel zeevis als zoetwatervis)
- ½ kg aardappelen
- ¼ l melk of meer
- 1 ei
- 20 g boter
- Kruiden en/of specerijen naar keuze
- Paneermeel
Materiaal:
- Keukenmes
- Snijplank
- Kom
- Steelpan
- Houten lepel
- Fijnschiller
- Weegschaal
- Pureestamper
- Ovenschaal
- Oven
Bereiding:
- Hak de vis fijn
- Maak een puree van de aardappelen, breng op smaak naar keuze, voeg het ei en de boter toe
- Vet een ovenschaal in
- Doe een laagje puree in de ovenschaal, daarna een laagje vis en overgiet met de melk. Werk daarna nog af met een laagje aardappel
- Bestrooi met paneermeel, besprenkel met boter
- Laat alles ‘gratineren’ in de oven
Recept naar:
COMPÈRE, A., La pomme de terre (brochure de propagande patronnée par la Section Agricole), Bouillon, 1916.
Aardappelen ‘à la Lyonnaise’
(2000 stevige halve rantsoenen, militair recept)
Ingrediënten:
Men heeft nodig:
- 600 kg aardappelen
- 14 kg spel, reuzel of keukenvet
- 10 kg zout
- 150 kg hout
- 40 kg ui
- 20 kg wortelen
- 500 g peper
- 500 g zilverpapier
Materiaal:
- Keukenmes
- Snijplank
- Kom
- Steelpannen
- Houten lepel
- Fijnschiller
- Weegschaal
Bereiding:
- Men dient de aardappelen ongeschild te koken, af te gieten en zodra ze gekookt zijn, deze meteen een tijdje laten drogen op een vuur.
- Schillen, in gelijke blokjes snijden
- Vervolgens aanbakken in vet, zodra ze goed bruin gebakken zijn de al gebakken ui toevoegen
- Alles verder laten ‘sauteren’ gedurende een aantal ogenblikken, op smaak brengen met zout en peper.
- Uiteindelijk moeten de gloeiend hete aardappelen geplaatst worden in vormen die voorzien zijn van papier, laat afkoelen ‘onder druk’. (met een gewicht op het gerecht)
- Dit gerecht kan ter plaatse aan het front opgewarmd worden in de ‘gamellen’.
Recept naar:
Dit recept werd door de Franse militaire ‘intendance’ (verantwoordelijke dienst voor materiële voorzieningen) ter beschikking gesteld van de Franse militaire ‘cuistots’ tijdens de Eerste Wereldoorlog.
MBMA - BMMV 