Voedselschaarste in bezet gebied
Eind 19de eeuw evolueerde de afzetmarkt voor landbouwproducten van een regionale naar een wereldmarkt. Zo kwam er massaal goedkoop graan van overzee naar West-Europa. Ook de Belgische boer zag zijn rol als basisproducent van basisvoedsel verloren gaan. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog besloot Groot-Brittannië economische maatregelen te treffen: er kwam een verbod op handel met vijandelijk en bezet gebied en Britse schepen blokkeerden alle toevoer via de Noordzee. Al snel waren er voedseltekorten in bezet gebied.
Toch patisserie in oorlogstijd?
In januari 1915 schreef de Duitse gouverneur-generaal een decreet uit met de boodschap dat er nog maar twee keer per week ‘weeldegebak’ (patisserie) mocht gebakken worden. Toch zal dit zoetekauwen niet ontmoedigen om patisserie te blijven bakken. Door het uitbreken van de oorlog was er helaas al zeer snel een tekort aan de nodige ingrediënten zoals gist en bloem. Maar daar werd op ‘spaarzame’ (zuinige) wijze al snel iets op gevonden.
De spaarzame keuken
Deze zuinigheid in de keuken werd ook georganiseerd door de uitgave van een hele resem kookboekjes en brochures door publieke instanties, niet-gebonden auteurs en uitgeverijen. De huisvrouw werd zo aangeraden om spaarzaam met de schaarse voeding om te gaan. In oorlogstijd was er steeds minder verspilling. Alle restjes werden gebruikt, zelfs oud brood, kruimels en het achtergebleven vet in de pan.
Naast het spaarzaam omgaan met voeding vond men allerlei creatieve oplossingen voor het vervangen van wat er niet meer was. De nodige bloem werd zo vervangen door het gebruik van aardappelen en (oud) brood. Brood werd nagenoeg niet meer gemaakt van tarwe maar van aardappelmeel, spelt en veevoeder. Dit ‘oorlogsbrood’ rotte bijgevolg wel vrij snel. Het tekort aan gist werd dan weer opgevangen door het gebruik van natriumcarbonaat voor voeding. Melk en boter werden vaak aangelend met water. Hoewel deze recepten intussen 100 jaar oud zijn kan men daar, in onze maatschappij van verspilling, nog heel wat van opsteken!
Bibliografie:
- Tentoonstelling: Food & War. Een culinaire geschiedenis van de Groote Oorlog, Brussels Museum van de Molen en de Voeding, Evere, 2/10/2015 – 31/08/2015.
- De Keyzer D., Nieuwe meesters, magere tijden. Eten & drinken tijdens de Eerste Wereldoorlog, Leuven 2013.
- Demasure B., Boter bij de Vis. Landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog, Leuven, 2014.
- Niesten, Tweemaal oorlog, driemaal honger, Antwerpen-Apeldoorn, 2012.
- Demasure B., ‘De diversiteit van de Oorlogskookboekjes’, [Online]. <http://www.boterbijdeviswo1.be/verhalen/oorlogskeuken/de-diversiteit-van-de-oorlogskookboekjes/ > (Geconsulteerd op 3 oktober 2015).
Recept:
Ingrediënten (voor 3 kleine gebakjes):
- 50 g bloem
- ½ citroen
- Een snuifje grof zout (fleur de sel)
- 1 ei
- 1 soeplepel kristalsuiker
- ½ koffielepel natriumbicarbonaat voor voeding
- 250 ml melk
- 50 g brood (1,5 sneetje van een groot brood)
- 1 appels
- Boter of margarine
Materiaal:
- Grote kom
- Vork
- Soeplepel
- Weegschaal
- Kleine kom
- Oven
- Bakvorm
- Koffielepel
- Keukenmes
- Fijnschiller
- Snijplank
- Rasp
- Maatlepel
- Eventueel bakpapier
Bereiding:
- Laat de oven voorverwarmen op 180 °C
- Warm de melk op en doe vervolgens in de kom
- Verbrokkel het brood in de kom met de warme melk
- Pureer en meng alles tot een pap
- Voeg 50 g bloem toe in de kom
- Rasp de citroenschil en voeg toe
- Voeg vervolgens een snuifje grof zout, een ei, een soeplepel suiker en een halve koffielepel natriumbicarbonaat voor voeding toe
- Schil en snij de appel fijn. Voeg toe
- Meng alles en giet deze massa in een ingevette en bebloemde bakvorm
- Laat alles bakken in de oven op 180 °C gedurende +/- 20 min
Recept naar:
Jotterand A., Cuisine de guerre. Recettes donnant du 150 % d’économie d’après de sérieuses expériences, Lausanne 1917, p. 30.
MBMA - BMMV 